علیشېر نوایی فکرلرینینگ حاضرگی کونده گی اهمیتی:

بو باره ده اینیقسه یوسف خاص حاجب نینگ "قوتدغو بیلیگ" کیکاووس نینگ "قابوسنامه" شیخ سعدی نینگ "گلستان" و "بوستان"، عبدالرحمن جامی نینگ "بهارستان"، حسین کاشفی نینگ "اخلاق محسنی"، محمد صادق قاشغری نینگ "ادب الصالحین"، و علیشېر نوایی نینگ "محبوب القلوب" و "حیرت الابرار" کبی اثرلری اۉزبېک ملی اخلاقی نی، معنویتی نی و قدریتی نی یوکسلتیریش ده کتته اعتبارگه مالک شاه اثرلر دیر.علیشېر نوایی بوندن تشقری فن، مدنیت، معرفت ایشلرینی یولگه قوییشده، یورتنی آبادان لنتیریش ده کتته خذمت لر قیلدی و تیل، ادبیات، تاریخ، فلسفه، و تربیه نظریه سی ساحه لریده جوده کوپ علمی اثرلر یره تدی.

        علیشېر نوایی اۉز اثرلریده آته-آنه نینگ یخشی صفت لرینی اولوغ لی دی. بوندی صفتلرنی اولرده جمع الجمع بۉلیشی باله تربیه سیده مهم رول اوینه شینی کورسه تیب اۉته دی. عایله تربیه سی کبی کتته مسئولیت بیرینچی نوبت ده آته و آنه ذمه سیگه توشه دی. شو اورینده بیر نرسه نی علایحده اېتیش کیره ککی، باله لر تربیه سیده اساسی تاثیرچن کوچ-قدرت بو آنه دیر. بو حقیده اونینگ عیاللر حقیده گی فکرلری دقت گه سزاوار دیر، سببی: "یخشی خاتین عایله نینگ دولت و بختی. اوی ایگه سی نینگ خاطر جمع لیگی و آسایش ته لیگی اوندن. حسن لی بۉلسه، کۉنگیل آزیغی، خوش معامله بۉلسه، جان آزیغی دیر. عاقله بۉلسه روزگارده ترتیب-انتظام بۉله دی. او بی اندیشه بۉلسه، کۉنگیل اوندن آزار چېکه دی. یامان لیک اخته روچی بۉلسه، اوندن روح عذاب لنه دی. اگر می خور بۉلسه، اوی آداب لیلیگی یوقاله دی. عقل سیز بۉلسه، عایله رسوا بۉله دی."

علیشېر نوایی عایله ده گی ایریم علت لرنی و اوز ارآ کېلیش ماوچیلیکلرنی باله تربیه سیگه سلبی تاثیری و اونینگ بوزیلیشی گه سبب بۉلوچی اساسی عامللر حقیده هم یازه دی. یخشی و یامان خلق لر و اولرنینگ کېلیب چیقیشی سبب لرینی کورسه تیب بېره دی. باله ده پیدا بۉله دېگن یامان خلق لرنی آلدی آلینمه سه، باره-باره عللت گه ایله نه دی دېب اوقتیره دی. حتی اولرنینگ آته-آنه لرینینگ ساغلیگی، معنویتی ده گی قصورلر سبب باله نینگ کمالتگه کېلیشی ده قیته ریب بۉلمس اینچ لی نقصان لر حاصل قیلیشینی ایتیب اۉته دی، بو قوییده گی بیتی ده هم اۉز افاده سینی تاپگن:

کیم،«کوچوک بیرله خوتیککه قیلسه مینگ تربیت

ایت بۉلور داغی اېشه ک، بۉلمس اصلا آدمی»

بونه قه قیسقه چه تعریف بېره دېگن بۉلسک، اولین بار عایلوی محیط دن کېلیب چیققن حالده بۉله دی. آته –بابالری قنه قه بۉلسه، باله هم شوندی بۉله دی. "قوش اویه سیده کورگنی نی قیله دی" دېگه نیمیز گپ هم یوقاری ده گی جمله نی قوللـه ب، قوت لی دی.ذاتاً آته-آنه باله لر اوچون عزیز و مقدس کیشی لردیر. شو سببلی اولرگه تقلید قیله دیلر. اولرگه اۉخشش گه اینتی له دیلر.

علیشېر نوایی نینگ فرزند تربیه سی حقیده گی فکرلری:

عایله ده باله تربیه سی مسنله سی بویوک متفکر علیشېر نوایی میراثی ده هم مناسب اوریننی اېگه لیدی. اونینگ فکریچه جمعیت نینگ یتوک لیگی، اونینگ تقدیری و کېله جک یاشلر کمالاتی بیلن باغلیق دیر. شونگه کوره باله تربیه سی آته-آنه لر آلدیده تورگن عالیجناب وظیفه دیر، دیدی. منه شو اورینده علیشېر نوایی نینگ بیر بیتلرینی کېلتیریب اۉتسک:

اولگه ایرور طفلگه شایسته ایش

بیلکی کیچیک لیک ده ایرور پرورش

قطره گه چون تربیت اېتدی صدف

ایل باشیگه چیققون چه تاپدی شرف

بونگه اېندی آزگینه توشونچه بېریب اۉتسک: طفل یعنی باله نی کیچیک لیگی دن یخشی تربیه لش، صدف قطاریگه کیرگن قطره دورلر سینگری دیر و آدم لر آره  سیده اولوغ له نیشی، اعزازده بۉلیش شرفیگه میسر بۉله دی. خوددی شونینگ دېک، آته- آنه گویا صدف، باله لر اېسه اولرنینگ بغری ده گی قطره لر-دُرلر دیر.

علیشېر نوایی نینگ آته-آنه گه حرمت حقیده گی فکرلری:

تربیه نینگ ینه بیری آته-آنه نی حرمت قیلیش بونی بجریش اونینگ اوچون مجبوریت دیر. بو ایککیسیگه خذمت نی بیردیک قیل، خذمتینگ قنچه آرتیق بۉلسه هم، کم دېب بیل. آتنگ آلدیده باشینگنی فدا قیلیب، آنه نگ باشی اوچون بوتون جسمینگ نی صدقه قیلسنگ ارزیدی! ایککی دنیا نینگ آباد بۉلیشینی ایسته سنگ، شو ایککی آدم نینگ راضی لیگینی آل. تون و کونینگگه نور بېریب تورگن نینگ بیریسی نی آی دېب بیل، ایککینچی سینی قویاش. اولرنینگ سۉزلری دن تَشقَری بیر نرسه یازمه، اولر چیزگن چیزیق دن تشقریگه بیر قدم هم باسمه. همه خذمت نی سېن ادب بیلن بجر. «ادب» سۉزیده گی «دال» کبی قامتینگ نی خم قیل.

 بوندن سۉنگ رحم انعامینی اۉزینگه قرض دېب بیل، اوشه طایفه ده گی آدم لرگه رحم قیلیش نی فرض حساب له.

علیشېر نوایی نینگ عایله ده فرزند گه بۉلگن مناسبت ده تعلیم-تربیه نینگ اۉرنی حقیده گی فکرلری:

فرزند- یېر خاتین قیچی سی نینگ میخی دی بیجیز اېتیش میدی دانا خلقی میز. اونگه بېریله دېگن تعلیم تربیه نینگ جوده یم کېره ک لیگینی حضرت هم تاکیدلی دی.

تربیه نینگ ینه بیری اونگه علم و ادب اورگتیش اوچون معلم چقیریش دیر. ایت یتوک تعلیم آلگه نی سبب لی او تیشلب کېلگن آو حلال حساب لنه دی. یوگن بیلن تازه بۉلمی دېگن ایت عالم بۉلگن اېکن، اوغلینگ بیلیم سیزلیگی چه قالیب کېتسه، عجب کمچیلیگ بۉله دی. اونگه سېنینگ شفقت قیلیشینگ فایده لی دیر، لېکن بونینگ آرتیق چه سی ضرر. واقعی بۉله دېگن باله لردن اونی یوز مهرینگ بیلن اسره شینگ باله نگ آلدیده سېنده گی تواضع نی بیلدیره دی.

علیشېر نوایی نینگ عایله ده حلال لیک و توغری لیکنی عادت قیلیشلیک حقیده گی فکرلری:

اوچه ر یولدوز توغری اوچگنی اوچون باشدن-ایاغی تمام اوت بۉلیب یاندی. یلان نینگ تنه توزیلیشی اېگری-بوگری بۉلگنی سبب لی خزینه اوستیده یاتسه هم آغزیده زهر. ینگی آی اېگرلیگی دن چرخ قدمی تورگن جایدن کورینه دی. سلله هم چیرمش اورلگنی اوچون باشنینگ اوستیگه چیقیشی لایق تاپیلدی.

یۉق-یۉق، بو یازگنلریمگه اېمس، بلکی بو گپله گنیم نینگ همه سی قلم نینگ خطاسی. ایگریلیک نینگ هم، توغری لیک نینگ هم اۉز حقیقی تعریفی بار؛ یالغان ایگریلیک دن، توغری لیک حقیقت دن عبارت دیر. شمع اۉز توغریلیگی بیلن خرسند، باشدن ایاق کویسه هم، او نورگه ایله نه دی. باغبان اۉز یېریگه ریجه تارتمس اېکن، باغنینگ کورینیشی جنگلزارگه اۉخشب قاله دی. دهقان اگر ماله باسمس دن اوروغ ساچسه، قنچه بیر خیل ساچمه سین، ایکینی، بری بیر، سونی تیگس ایچمی دی. آینه نینگ یوزی قنچه تېگیس بۉلسه، آی یوزلی نینگ یوزی هم مونچه توغری کورینه دی. تېمیر قلپاق نینگ یوزی قنچه صیقل لنگن بۉلمسین، یوزنینگ ایله نه سی اونده چوزیلگن حالده عکس اېته دی. جیم تورگن سوده قویاش عکس اېته دی؛ چَیقَلگن سوده اېسه اېگری کۉرینه دی. خطا بیلن یالغان گپیریش حسابگه کیرمی دی، چونکی اونینگ یالغان لیگی بیلینگچ، اوندن قاچیله دی.

میرعلیشېر نوایی حضرت لری هر بیر سۉزنی جوده هم نازیک لیک بیلن چیرایلی کورینیش ده مجازی معنا ده و سۉز اویین لری بیلن بېریش آرقه لی جوده یم کتته اهمیت گه اېگه مسئله لرده سۉز یاریتگن لیگی اوچون بینهایی حرمت گه سزاوار دېب اۉیله ی من. باغبان و دهقان آبرزلری بیلن عایله ده آته نینگ اورینی نی کورسه تیب بېرگن.